Dan Diner

(ur. 1946) historyk i autor książki Czasy pamięci, uznawany jest za jeden z największych umysłów w Niemczech. Jako wybitny znawca dziejów Europy i Bliskiego Wschodu, ekspert w zakresie judaizmu i historii żydowskiej, cieszy się renomą międzynarodową. Wśród szerszej publiczności, przed którą Diner często występuje w roli komentatora bieżących wydarzeń politycznych, ceniony jest za analityczne i krytyczne podejście do drażliwych kwestii stosunków niemiecko-izraelskich oraz izraelsko-arabskich. W piętnastu esejach o Historiach Żydowskich i innych z 2003 roku Diner daje reprezentatywny wgląd we własną twórczość, która od tamtej pory nie straciła na aktualności.

Dan Diner urodził się jako dziecko żydowskich uchodźców – ojca Polaka i matki Litwinki – jedynych spośród licznej rodziny, którzy ocaleli z Holokaustu. Diner wielokrotnie zaznaczał, że „urodził się w Monachium, ale nie w Niemczech”, wskazując tym samym, że przyszedł na świat w obozie przesiedleńców, tak zwanych dipisów (displaced persons). Po jego opuszczeniu Dinerowie wyemigrowali do Izraela, gdzie jednak nie zagrzali długo miejsca. Już w 1956 roku cała rodzina wróciła do Niemiec. W tamtym okresie podobna decyzja nie mogła spotkać się ze zrozumieniem u bliższych i dalszych znajomych w Izraelu – Diner wspominał, że powrót do Europy i zamieszkanie w Republice Federalnej Niemiec postrzegano jako zdradę pamięci o Zagładzie.

Holokaust, uchodźstwo i pamięć na tle dziejów europejskich oraz żydowsko-izraelskich to główne motywy historiografii Dinera. Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem i zdobyciu tytułu magistra w dziedzinie prawa i nauk społecznych właśnie na tych kwestiach skupiała się jego działalność naukowo-badawcza.

W 1980 roku Diner wydał książkę Israel in Palästina i jako ceniony autor publikacji na temat judaizmu zaczął wygłaszać wykłady na uniwersytetach w Danii, w Niemczech i w Izraelu – najpierw w Tel Awiwie, a potem na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. W 1995 roku Diner założył Instytut Simona Dubnowa w Lipsku, którym kierował aż do roku 2014. Dubnow – zamodrowany podczas drugiej wojny światowej historyk, autor fundamentalnej dziesięciotomowej Historii powszechnej narodu żydowskiego – uważany jest przez Dinera za wizjonera, który zawczasu umiał dostrzec historyczno-kulturową więź między żydostwem na Wschodzie i Zachodzie. Jednocząca perspektywa Dubnowa była jednak wizją, która spełniła się dopiero po Zagładzie Żydów. Przed Holokaustem – dowodzi Diner – nie można mówić o powszechnej świadomości narodowej Żydów.

Dan Diner jest autorem wielu publikacji, w tym aż piętnastu książek. Są to między innymi: Kreisläufe: Nationalsozialismus und Gedächtnis [Krwioobiegi: Narodowy socjalizm i pamięć], 1995; Beyond the Conceivable. Studies on Germany, Nazism and the Holocaust [Niewyobrażalne. Studia o Niemczech, nazizmie i Holokauście], 2000; Versiegelte Zeit. Über den Stillstand in der islamischen Welt [Zapieczętowany czas. O bezruchu w świecie islamu], 2005; Rituelle Distanz. Israels deutsche Frage [Rytualny dystans. Kwestia niemiecka w Izraelu], 2015; Ein anderer Krieg. Das jüdische Palästina und der Zweite Weltkrieg 1935–1942 [Inna wojna. Żydowska Palestyna i druga wojna światowa 1935–1942], 2021. Po polsku ukazała się, jak dotąd, jedna książka Dinera – esej historyczny pod tytułem Zrozumieć stulecie w przekładzie Xymeny Bukowskiej, wydany w 2009 roku w Warszawie nakładem Wydawnictwa Naukowego SCHOLAR.